Vandaag was ik bij oud collega Gerdien op bezoek, zij is de projectleider van Voedselbos Lingehout.
Het eerste wat mij op viel was de enorme omvang van het project. Waar voedselbossen vaak een paar hectare zijn is dit voedselbos maar liefst 12 hectare!

Gerdien vertelt mij dan ook dat dit een agrarisch model is. Het is de bedoeling dat deze nieuwe manier van boeren economisch rendabel is. Het initiatief is opgestart vanuit een coöperatie en bestaat uit voedselbos, moestuin, kleinfruit, bloemen pluktuin en educatie mogelijkheden. Er wordt op een natuurinclusieve manier gewerkt zonder gebruik van pesticiden of kunstmest en met zo min mogelijk grondbewerking. Zo wordt er onder de boompjes van het voedselbos niet gemaaid, maar zal door successie, schaduwvorming van de bomen en opkomst van andere kruiden langzaam het gras verdwijnen.

Het is ontstaan dankzij de burgercoöperatie Betuwewind, waarmee zeven windmolens zijn geplaatst. Deze leveren stroom, wat weer inkomsten genegeerd. Naast uitkeren aan de coöperatie investeren ze ook een deel in lokale initiatieven, zoals het voedselbos.

Dat het voedselbos geen hobby is (maar wel met zoveel plezier wordt gedaan) is al snel duidelijk. We lopen een rondje over het terrein en ik krijg uitleg over allerlei functies en keuzes die er gemaakt zijn. De opbrengst uit het voedselbos zal nog een aantal jaar duren, voor de korte termijn worden er veel groenten geteeld om rendabel te zijn. Ook vind er op meerdere momenten educatie bijv. middels workshops plaats. Ook heeft de natuur een belangrijke rol in het proces en is er rondom het terrein 1,7km aan struweel geplaatst, verschillende heuvels waar de natuur z'n gang kan gaan en komt er in een deel van het terrein nog een natuurbos.

De gehakkelde aurelia (Polygonia c-album) is even wakker geworden en geniet van de zon.

Wat heerlijk dat zonnetje. Gisteren en vandaag de moestuinbakken klaar gemaakt. Sla, spinazie, radijs, lente ui, meiraapjes, sugar snaps, rucola gezaaid. De palmkool, postelein, wintererwt groeien nog goed door vanaf de herfst.

En dit jaar kopergaas om de bakken in de hoop de slakken uit ons eten te weren. Er blijft genoeg tuin over waar ze hun gang kunnen gaan. Het slakkenschrikdraad heeft het begeven, maar ik hoop dat de houten planken van de bakken het nog een jaartje vol houden en ik volgend jaar de bakken kan vervangen incl. Slakkenschrikdraad.

In de rest van de tuin laat ik de boel nog de boel zodat insecten kunnen blijven slapen en schuilen. De eerste bijtjes konden de krokus, sierkers en kornoelje al vinden.

En nu...genieten vanaf mijn stoeltje van de zon en het gevoel van hoop en verlangen naar lente.

Vandaag heb ik een informatiemiddag over Permacultuur bijgewoond. Ik kende de term al wel een aantal jaar en hier en daar wat informatie over opgezocht. Ik heb ook in een permacultuurtuin in Zeeland gewerkt als vrijwilliger. Maar zo af en toe zakt er informatie weg en is het goed om iets niet alleen 'denken te weten' maar er weer bewust mee in aanraking te komen en het weer te doorleven.

Permacultuur gaat over 3 ethische principes: zorg voor mens, zorg voor aarde en verdeel eerlijk met elkaar. Daar om heen zijn er 12 principes gebaseerd die je in het plaatje hier boven kan lezen. 
Wat ik interessant vond is dat dit dus niet alleen voor tuinen kan, maar dat je er ook gebouwen mee kan ontwerpen, of je met deze waarde in kan zetten in gemeenschappen. Het is veel breder qua gedachtegoed dan bijvoorbeeld biologisch of ecologisch.

Kortom, interessant en eens kijken hoe dit in de praktijk te brengen is.

Wat een pracht in de tuin. Het verstillende geluid van sneeuw. De mooie ijskunstwerken die er ontstaan door langzame druppels die bevriezen. 

Maar ondertussen in de ogenschijnlijke rust is het bodemleven zich op een nieuw jaar aan het voorbereiden en ontstaan ook de eerste knoppen. De planten zijn lieflijk toegedekt met een bladerendekentje. Ik heb potjes op stokken geplaatst om dieren schuilplekken te geven die mij volgend jaar gaan helpen het balans in de tuin te houden, waardoor er hopelijk minder luizen zijn. En af en toe kunnen we nog wat uit de tuin eten, zoals wortels (die heel lang goed zijn gebleven onder de grond!) palmkool, rucola, spinazie, veldsla en postelein. De wintererwt houd zich ook staande en krijgt alvast een voorsprong voor het nieuwe jaar.

Een mooie uitdaging: Een stuk beplanting ontwerpen voor 2x5meter tuin, waarbij inheemse, klimaatbestendige planten worden gebruikt die ook leuk zijn om te gebruiken in (droog)boeketten. Daarnaast wil ik een bijenboog in de tuin, dat betekent dat er het hele jaar door iets in bloei staat voor de bijen om van te eten. En moeten de planten afwisselend in bloei staan of een mooi wintersilhouet hebben zodat er altijd wat te beleven valt in de tuin.

Vorige zomer vertelde ik dat ik een oplossing aan het zoeken was voor het koperknoopje veld. Dit veld kon de afgelopen 8 jaar de zomers prima aan, maar laatste 2 jaar was het dor en bruin en afgelopen jaar ging het helemaal dood.

We gebruiken dit veldje om met een handdoek op te liggen of lekker met onze blote voeten op te lopen, ik wil het niet zo vaak hoeven maaien en het liefst een bodembedekker die inheems is of bijdraagt aan bijen/vinders.

Ik heb toen besloten het met witte klaver in te zaaien. Heel fijn voor de bijen, alleen waar ik geen rekening mee had gehouden is dat het toch hoger wordt dan ik dacht. Ik verwachte een lage klaver, want ja zo ziet het eruit in het gras in de parken. (na zoeken blijkt er ook nog een microklaver te zijn, maarja die is weer niet inheems)
Echter wordt deze klaver die ik zaaide zo'n 20 cm hoog en moet ik het alsnog vaak maaien. Een van de reden waarom ik destijds koperknoopje koos was om niet te hoeven maaien.

Het ziet er wel mooi en groen uit, maar helaas is het ook niet prettig om over te lopen of op de liggen. (er verstoppen ook allemaal naaktslakken in, nou die tussen je tenen is geen pretje)
Na de Maai-mei-niet-maand zal ik eens kijken hoe het wordt als ik het vaker maai en ook hoe het straks de hete zomer gaat doorstaan. Mogelijk laat ik er ook nog kruiptijm doorheen groeien.

​To be continued....

Vandaag ben ik bij Cruydt Hoeck op bezoek geweest samen met een groep bedrijven die veel van hen afnemen. Cruydt-Hoeck is een inheemse zaden en plantenkwekerij met een missie: bijdragen aan biodiversiteitsherstel. Daar kregen we een presentatie en rondleiding van Jasper. Tof om te zien hoe ze zaden kweken en alle stappen die er bij komen kijken zoals o.a. oogsten, dorsen, drogen, scheiden, sorteren, inpakken. En jeetje wat zijn er veel manieren om zaden te scheiden: op gewicht, grootte, vorm. Ook maken ze vele mengsels. Waaronder gebiedsgerichte mengsels, specifiek afgestemd op het habitattype/de bodem.

Ik leerde er dat een bepaalde plant met dezelfde naam uit een ander deel van de wereld niet dezelfde eigenschappen heeft om geschikt te zijn voor onze insecten. Daarom halen zij (met toestemming) uitgangsmateriaal uit natuurgebieden in Nederland. Het zijn daarmee inheemse planten van autochtone herkomst. Wil je dus een gebied inzaaien kijk dan eerst welke vegetatie geschikt is voor die specifieke locatie. En beter nog: start met ecologisch beheer en kijk wat er vanzelf op komt, want er zitten nog veel niet gekiemde zaden in de bodem.

Door de hoge temperaturen en lange droogte afgelopen zomer heeft het koperknoopveldje het niet overleefd. Ik heb daarom klaver ingezaaid in het najaar. Nu was ons klaverveldje toe aan een maaibeurt. Nadat we eerst hebben gegeten van de klaver in een salade heb ik alles gemaaid en het maaisel bij de glansmispel geplaatst. Witte klaver bevat veel voedingsstoffen en is daarmee een goede mulchplant. Het bevat mineralen en sporenelementen: calcium, fosfor, selenium, koper, aluminium, boron, chroom, cobalt, magnesium, mangaan, kalium, silicium, natrium, tin en zink. 

Binnenkort voeg ik kruiptijm toe aan het veldje en hier en daar groeit er al wat anders doorheen. Zo krijgen we een mooi divers veldje waar we toch ook op kunnen lopen/liggen. Al vind ik tot nu toe de klaver nog snel hoog worden, maar ja zo blijven we experimenteren. Eens kijken hoe het gaat in maai-mei-niet maand.

Jubelend van plezier naar buiten op de vroege morgen om foto's te maken van de sneeuw op de planten. Aan het lichter worden van de foto's zie je dat ik een tijdje bezig was :-) Het was genieten.

Wist je dat er niet één bij bestaat, maar in Nederland ongeveer 350 soorten?
De rol van de bij in de natuur is bestuiven, zodat planten zich kunnen voortplanten en vruchten/zaden krijgen.

De bij die wij het beste kennen als bij is de honingbij (1 soort). Deze bij wordt gehouden voor honing, net als een koe wordt gehouden voor melk. Als nut voor de mens. Maar verreweg de meeste bijen zijn solitaire bijen (ong. 330 soorten) en hommels (ong. 20 soorten)

Solitaire bijen leven niet in kolonies, maar hebben bijv nestjes in zand in de grond of tussen hoopjes takken. Ook zijn ze vaak afhankelijk van een specifieke plant. Bijvoorbeeld de knautiabij die alleen stuifmeel van de beemdkroon verzameld.

De honingbij is niet kieskeurig en neemt nectar van vele planten, dus ook uitheemse planten waar solitaire bijen niets aan hebben.

Het is dus belangrijk dat je soorten planten kiest waar lokale solitaire bijen stuifmeel of nectar uit kunnen halen. Zodat er een diversiteit aan bijen blijft.

Een mooi boek waarmee je de juiste planten kunt kiezen is het Planten vademecum van Arie Koster

Andere mooie informatiebronnen zijn:

• https://bijenstichting.nl
• https://www.bestuivers.nl/wilde-bijen/bijen-en-bloemen

Een bezoekje gebracht aan deze mooie kwekerij vol met eetbare planten en voedselbos planten.
Ogenschijnlijk een tuin in rust, maar dit is een mooie tijd om bomen aan te planten en aan het begin stonden dan ook vele potten met struiken en bomen klaar.

​https://kwekerijstekkers.nl/ ​

Ik ben allerlei interessante gewassen tegen gekomen. Zo kende ik de zeebiet nog niet.
En ik zag dat de druivenplanten met een soort wax/kaarsvet afgedekt worden, een goed idee tegen het bloeden.

De abrikoos-aardbei verraste mij ook. Een goede bodembedekker met heel zachte vruchtjes die smelten op je tong. In de winkel niet te verkrijgen omdat de aardbeien heel zacht zijn en eigenlijk net als de Japanse wijnbes meteen opgegeten moeten worden.

Van de week heb ik nieuwe klimmers geplant, want de trellis zijn nog wat te leeg naar mijn zin. Ik heb een wilde kamperfoelie (goed voor insecten), schijnaugurk (vruchten geliefd bij vogels) en passievrucht geplant. Niet allemaal inheems, maar dat blijft altijd een afweging tussen: divers, leuk eruit zien, goed voor de insecten en mooi wintersilhouet. Wel allemaal biologisch.

Nu eens even kijken welke methode goed werkt om de nieuwe aanplant vorst vrij te houden.
Een pak bladeren rondom de wortels bij de wilde kamperfoelie. En een pot op zijn kop gevuld met hooi over de passievrucht. Of geen extra maatregelen bij de schijnaugurk.

Ik ga wat nieuws proberen: een bollen lasagne.
Nee, deze is niet om te eten. 
Het is een combinatie van bollen, opgebouwd uit laagjes, zodat er telkens wat moois te zien is in de pot. Volg deze stappen van 1 tot 5 (ook leuk om samen met je kind te doen!)
5. een laagje aarde (en een schelp als je wilt onthouden wat de voorkant van je bak is)
4. de kleine bollen
3. een laagje aarde
2. de grote bollen
1. een laagje aarde

In een kleinere smalle pot heb je misschien meer laagjes bollen bovenop elkaar.

En hieronder vind je een aantal sfeerfoto's uit de tuin.
Ook heb ik wat rotte appeltjes laten liggen voor de insecten. De zonnebloemen worden vrolijk bezocht door de vogels en ruim ik pas op als ze kaal zijn. En de aardappels zijn gerooid.

Ik kreeg een tip in mijn e-mailbox en die vind ik waardevol om met jullie te delen.
Ik had er nooit zo bij nagedacht, maar ergonomisch tuinieren vind ik ook belangrijk bij een ecologische tuin. Want als je zelf lekker in je vel zit, dan kun je ook fijn genieten van je tuin en je tuin onderhouden zodat het goed is voor de natuur.

Het fijne van ecologisch tuinieren is dat je juist veel werkzaamheden kan laten, zoals het winterklaar maken van je tuin. En rommelhoekjes houden, je gazon niet maaien en vooral lekker veel rondkijken.
Maar als je dan toch aan de slag bent, doe het dan met zorg voor je lijf.

Hier een aantal tips die ik waardevol vond om te lezen:

• Maak bij tillen gebruik van de beenspieren. Dit betekent: zak goed door de knieën, kijk naar voren en houd de rug recht om de druk op de rug te verminderen. Til dus niet met een bolle rug het voorwerp op van de grond, maar breng het voorwerp omhoog door langzaam de benen te strekken. Span hierbij de buikspieren aan.
• Ga je veelvuldig reiken, bijvoorbeeld om iets te oogsten in de moestuin? Als je meer dan 10 keer per minuut reikt, zorg er dan voor dat de reikafstand niet verder dan 30 cm is om vermoeidheid en overbelasting te voorkomen.
• Hurk met de beide hielen op de grond. Als dit lastig is kun je met één been hurken en het andere been gebogen houden: de semi-hurk. Zorg ervoor dat je in dat geval regelmatig wisselt van steunbeen.
• Verplaats telkens mee met het werk dat je doet. Zo hoef je niet te overstrekken bij het doen van grondwerk.
• Ontlast je polsen door ze in een neutrale houding te houden tijdens het verrichten van grondwerk.
• Zorg voor roulatie in de werkzaamheden en voldoende pauzes. Schoffel, hark of bezem niet te lang achter elkaar.

Ik heb de tips van: https://www.moosefarg.nl/ergonomisch-tuinieren/​ 

Het is even wat maanden stil geweest op dit blog want we hebben onze tweede dochter in april mogen verwelkomen op de wereld. Een tevreden kindje en net zo lief en nieuwsgierig als onze oudste.

Bij deze dus een update hoe de tuin erbij staat. Van het voorjaar waren de bio mount everest alliums prachtig, zie foto hierboven.

Na de winterrust is het weer tijd voor een blogartikel. Afgelopen maanden hebben onze buren uitgebouwd en moest er een nieuwe erfafscheiding neergezet worden. 
Ik ben gaan kijken naar duurzame opties. Het was nog even zoeken naar iets wat zowel de buren als ons blij maakte, want de buren wilden graag een strakke schutting en wij speels, groen, natuurlijk.

Uiteindelijk zijn we eruit gekomen en hebben de buren gekozen voor betonnenpalen met betonplaten en daartussen schermen. De betondelen zorgen ervoor dat de schutting lang stevig blijft staan en ook niet snel gaat rotten. Duurzaam in de zin van 'gaat lang mee' dus, maar voor de insecten, bijen, vlinders en vogels niet zo interessant. 

Wij hebben aan onze kant op verschillende plekken gaastrellis er tegenaan gezet zodat we er verschillende klimplanten op kunnen laten groeien. En voor de speelse afwisseling ook geschilde ronde kastanjepalen. 

Tegen de nieuwe erfafscheiding hebben we de volgende klimmers aangeplant (natuurlijk biologisch):

• Rode druif Suffolk Red (goede resistentie en smaak)
• Clematis armandii (wit, wintergroen)
• Wilde Kamperfoelie (roze, gelig, goed voor met name nachtvlinders)
• Clematis miss Bateman (wit)
• Clematis budapest (paars)
• Rode Aalbes
• En de Wilde Wingerd achterin de tuin kan zich over het achterste stuk gaan uitbreiden.

Daarnaast heb ik onder ons appelboompje nog wat kruipend zenegroen (goed voor 3 solitaire bijen (gewone sachembij) hommels, honingbijen en vlinders zoals de aardbeivlinder) geplaatst, omdat het koperknoopje er niet wil blijven groeien. Kruipend zenegroen kan beter tegen schaduw.
We hebben de glansmispel een paar meter verplaatst omdat we over een paar jaar het schuurtje naar achter in de tuin willen verplaatsen, wanneer de tegels echt te scheef gaan liggen en ze toe zijn aan vervanging. Op die manier kunnen we vooraan in de tuin nog een extra stuk groen maken.
We hebben de glansmispel nu op zo'n plek gezet dat hij inkijk van de flat achter ons huis beperkt.
Onder de glansmispel heb ik ook kruipend zenegroen geplaatst en smeerwortel. En gelukkig zit hij vol in knop dus komt er van de zomer veel nieuw blad aan.

De smeerwortel zorgt er met zijn penwortel voor dat de voedingstoffen van dieper uit de bodem beschikbaar komen voor de boom. Ook is hij goed voor insecten en kan zijn grote blad dienen als mulch.

Daarnaast hebben we op de nieuwe muur van de uitbouw een oud luik en een zonnelamp in oude stijl geplaatst. Er gaat een druif tegenaan groeien. Om de druif voldoende water te geven hebben we een Olla ingegraven. Een Olla is een waterkruik van terracotta klei gevuld met water, waar de wortels van de plant naar toe kunnen groeien en die langzaam water afgeeft. 

Vanwege het plaatsen van de nieuwe erfafscheiding moesten er ook een aantal planten tijdelijk uit de grond (Helenium rauchtopas en Wilde akelei) deze hebben we nu terug geplaatst met daarbij nog allerlei mooie aanvullingen zoals Echinecea, Chrysant herbstbrocat, Allium Mount Everest, maar ook inheemse planten als Salvia, Knautia, Kogeldistel en Rudbeckia.
En hebben we Wilde peen gezaaid, ook al zo'n mooie voor 7 solitaire bijen (zoals de witkopdwergzandbij) hommels en vlinders (zoals de Koninginnnepage)

Voor de moestuin ben ik begonnen met aardappels in bakken te poten. In mei verplaats ik wat Dahlia's in de bak en maak ik ruimte voor radijs, sla, palmkool, sugarsnaps en erwten. Dit jaar zullen de bakken een mix worden van plukbloemen en groenten.

Wat een zonnige dagen! Helaas te veel warmte voor de planten. Het schaduwhoekje met de Hebe en Heide staat er nog mooi bij, maar de persicaria en leptinella (bodembedekker bij de appelboom) zijn helemaal bruin. De dahlia's gaan goed, ze zijn wat laat vergeleken met andere tuinen, maar dan kan ik er lang van genieten.
De framboos was dit jaar al vroeg verdroogd, dus kort geknipt en kijken of het volgend jaar weer wat wordt. De kruiptijm staat er fris bij. Het blijft experimenteren met een tuin.

We hebben weer een kijkje genomen in het voedselbos in Zeewolde.
Vorig jaar was ik er ook, zie hier.

Dit jaar viel het vooral op dat alles een stuk hoger en ruiger was geworden. En zagen we appels, bessen, libelles, lieveheersbeestjes, bijen, rupsen, vlinders en een pad.

Vanmorgen de tuin in geweest om foto's te maken van mijn bakken. Dit jaar geen moestuin in de bakken, maar volop bloemenpracht. Biologische Dahlia's met inkarnaatklaver (​Trifolium incarnatum).
Ik hoop er prachtige bloemen van te plukken voor in huis. Onder andere in mijn japanse ikebana bloemen plateau.

Ik heb vorige week een aantal dahlia's getopt in de hoop dat er een stevigere plant door gaat groeien. Enkele heb ik niet getopt om het verschil te kunnen zien.

Maar waarom heb ik inkarnaatklaver tussen de Dahlia's geplant? dat is niet gebruikelijk.
Het is een experiment (zoals zoveel in de tuin en het leven ;) ) waarin ik de volgende doelen hoop te behalen:

• wanneer de dahlia's nog klein zijn bedekt de inkarnaatklaver de grond, zodat er minder andere kruiden (sommigen noemen het onkruid) opkomen, ​katten niet meer in mijn bak poepen en de grond minder snel uitdroogt.
• Nu de dahlia's groter worden kunnen ze de inkarnaatklaver gebruiken voor wat schaduw (mijn tuin op het zuidwesten wil nogal lang in de zon staan) en ze hebben wat houvast.
• Daarnaast draagt inkarnaatklaver bij aan een betere bodem in de bakken. Luchtigere structuur (al was de Makkelijke Moestuin mix die erin zit al luchtig) houden humusrijke grondstoffen vast en is een binder van stikstof. Dahlia's houden van veel voeding, dus hiermee hoop ik dat de inkarnaatklaver dit bied. (maar daar zou ik mij nog meer in moeten verdiepen)

Volgende keer waarschijnlijk een update met de eerste bloemen, want zoals je ziet zitten er al prachtige knoppen aan.

Ik kwam een mooi artikel tegen, oorspronkelijk geplaatst op het AD.
Daarin zaten een aantal eye-openers op het gebied van bloemenmengels voor insecten.

Insecten verhongeren doordat wij de verkeerde bloemenmengsels zaaien.
​Dat komt zo:

1. "Wilde bloemen mengsels bevatten zaden van uitheemse planten, onze insecten hebben dan niets aan deze zaden. Bijv. alleen een honingbij heeft er iets aan. Maar de honingbij is niet echt een wilde bijensoort, het is een gedomesticeerde bij. Je zou het een soort melkkoe voor de mens kunnen noemen. Heel veel wilde bijensoorten kunnen echter niets met deze uitheemse bloem. Ze zijn allemaal gespecialiseerd in bepaalde planten die van nature in Nederland voorkomen.’’
2. Uiteraard gaan in de ’wilde-bloemenmix’ ook inheemse soorten, zoals de korenbloem. De ecoloog: ,,Maar veel van die zaden worden opgekweekt in Oost-Europa. Zeker als daar veel mee wordt doorgekweekt, wordt die korenbloem net iets anders dan de ogenschijnlijk zelfde korenbloem die hier nog op een enkel graanveld groeit. Die bloem heeft andere genen, aangepast aan het Nederlandse milieu. Het erge is, die uitheemse korenbloem kan zich wel weer voortplanten en mengt zich met inheemse soorten. Daardoor krijgt de inheemse bloem nieuwe eigenschappen die minder geschikt zijn voor ons klimaat en onze insecten.’’
3. Als er met bloemen wordt doorgekweekt, redeneert de kweker vaak volgens het menselijk begrip. ‘Hoe mooier de bloem, hoe mooier die voor insecten zal zijn’, is de gedachtegang. Maar wat blijkt? Als je op uiterlijk kweekt, gaat dat ten koste van andere eigenschappen. En dan zie je dat bij voorbeeld de stuifmeeldraden achterblijven en zo’n bloem dus minder vruchtbaar wordt. Insecten vliegen naar zo’n doorgekweekte korenbloem in een bijenlandschap, maar vinden daarin geen voedsel. Dat onthouden ze. En dus slaan ze de goede korenbloemen over die verderop in dat hooilandje groeien. Zo beïnvloed je met menselijk ingrijpen onbedoeld een heel ecosysteem.’’

Daarom is het aan te raden bloemen te zaaien die eigen zijn in dat gebied.
Solitaire bijen (dus niet de honing-bij welke vee is voor de mens) heeft een bereik van 150 meter. Vele eilandjes met gebiedseigen bloemen zorgen dus voor een mooi buffet voor deze bij.

Maar hoe weet je dan wat gebiedseigen bloemen zijn voor jou? En hoe groot is dat gebied? is Nederland genoeg of moeten we per provincie of per 150 meter kijken? Zodra ik daar achter ben hoor je het van mij!

Daarnaast begint er heel wat te ontluiken in de tuin, de pessicaria komt op, pimpernel, framboos heeft weer bloemknoppen, de appelbloesem staat in volle glorie en de akerlei, tulpen en viburnum tinus bloeien.